Ze spéélt geen rollen, ze gooit zich er vol overgave ín. En dan imiteert ze ook nog stemmen tot in de perfectie. Het is een eer om door Elise Schaap nagespeeld te worden.
Gepersifleerd worden – het is niet iets waar de gemiddelde zanger of modeontwerper heel hard om kan lachen.
Maar toen voormalig sterontwerper Olcay Gülsen zichzelf op tv terugzag, kenmerkend handenwapperend en haarlokschuddend, leek ze oprecht geamuseerd. ‘Ik heb heel veel respect voor wat zij doet’, vertelde ze lachend in de talkshow waar het fragment uit De TV Kantine uitgezonden werd, ‘het is fantastisch’.
Zij, dat is dus acteur Elise Schaap (36), oftewel ‘de kopieermachine’, aldus tegenspeler Carlo Boszhard. Maar héél precies imiteren (Máxima!) is niet het enige waarmee Schaap de kijker tot tranen toe vermaakt. Ze speelt een sociaal gemankeerd gangstermeisje in de nieuwe Netflixserie Undercover, dat telkens werd gemolesteerd, maar immer optimistisch bleef, een rol in het toneelstuk Single Camping, foodblogger in de komische Schooltv-serie Welkom bij de Romeinen en een Roemeense ex-paaldanseres in de komedieserie De familie Kruys. Hoe doet ze dat? Wat is er zo grappig dat je haar nog leuk vindt, zelfs als je zélf in het ootje wordt genomen?
‘Toneel was voor van die artistieke lieden’
Haar moeder werd vroeger een beetje zenuwachtig als haar dochter precies zoals zij begon te praten: het leek zo echt. Bij de padvinderij won Elise elk jaar de playbackwedstrijd, op school voerde ze wekelijks toneelstukjes op en toch ging ze communicatiewetenschappen studeren. ‘Ik kom uit een nuchter, Rotterdams milieu, mijn vader had een scheepvaartkantoor, mijn moeder prikt al dertig jaar bloed bij de bloedbank. Ik ben als kind niet opgevoed met Shakespeare en Schubert, ik heb ongelofelijk veel tv gekeken en van mijn 15de tot mijn 20ste heb ik bij een zonnebankcentrum gewerkt waar de meest wonderlijke types voorbijkwamen. Toneel was voor van die artistieke lieden, ik kende niemand die dat deed.’
Ook toen Schaap op haar 22ste tóch auditie deed voor de Amsterdamse toneelschool en kleinkunstacademie met een monoloog uit Richard III, maar dan wel gekleed als Feyenoordsupporter, was niet meteen duidelijk dat haar hart bij komedie lag. In 2009 liep ze zelfs stage bij het prestigieuze Toneelgroep Amsterdam (tegenwoordig Internationaal Theater Amsterdam, ITA). ‘Ik heb nooit begrepen waarom ik uitgekozen werd. We speelden Rocco und seine Brüder, een zwaar melodrama in het Duits, en het eerste dat Ivo van Hove na drie weken repeteren tegen me zei, was (met een Vlaams accent): ‘Wat u daar staat te spelen, dat gelóóf ik niet helemaal.’ Als dít het is, weet ik niet of ik wel wil acteren, dacht ik toen. Verschrikkelijk. Maar als we op school een etude mochten maken over drie treurige Poolse gymnasten in glitterturnpakjes, dan was dat weer zó ontzettend leuk.’
Het was tekstschrijver en docent Jurrian van Dongen die Schaap de goede richting wees. Tijdens de lessen dacht hij al: dit wordt een Klokhuis-acteur. ‘Ze was een van de weinigen die niet eindeloos filosoferen over de psychologie van hun personages, maar daar liever op de vloer achter kwamen. Spelen is niet het goede woord, Elise ís haar rol, met complete overgave, waardoor ze de bizarste personages geloofwaardig kan maken. Tegelijkertijd heeft ze alles onder controle. Ik weet nog dat ze in het eerste jaar een wat burgerlijke vrouw speelde die in een droom werd meegesleurd door een gepassioneerde tangodanser en zich helemaal liet gaan, en als die vrouw kon ze dan ook nog een blik op haar publiek werpen, zo van: kijk nou wat mij overkomt. Ze schemert door haar eigen rollen heen, zoals John Cleese en Woody Allen dat ook kunnen: je voelt dat ze weet wat ze aan het doen is.’
Nee, ze lijken niet op elkaar, zegt Tjitske Reidinga, haar tegenspeler in de ‘kampeerkomedie’ Single Camping en een gevierd komedieacteur. ‘Elise is een combinatie van Lucy Ball, Beyoncé en de girl next door. Van simpele dingen maakt ze een act, en de manier waarop ze stemmen tot in perfectie kan nadoen is bijna autistisch, zo precies. Ik zit daar met open mond naar te kijken. Binnen één seconde is ze iemand anders. Bij mij komt de humor misschien meer vanuit timing. Bovendien is ze zó fanatiek dat ik associaties heb met een teckel.’
‘Ze zou telkens het meisje kunnen spelen waar alle mannen verliefd op worden’
‘Ik denk dat ze alles durft.’ Will Koopman regisseert inmiddels het vijfde seizoen van De familie Kruys, waarin Schaap de Roemeense ex-paaldanseres Ruxandra speelt, inclusief prominent accent en decolleté. ‘Ze heeft geen grens, niets is te dol. Elise durft lelijk te zijn: geen make-up, wanstaltige lieslaarzen: hoe fouter, hoe beter.’
‘Laten we eerlijk zijn: Elise is bloedknap’, zegt bedenker en tegenspeler Linda de Mol. ‘Ze zou telkens het meisje kunnen spelen waar alle mannen verliefd op worden, maar ze geniet er meer van om zichzelf in zo’n hysterische rol te werpen. Als Ruxandra in panterjurk en op hoge laarzen binnenkomt, uitdrukkingen verhaspelend en mensen beledigend, bijt ik elke keer mijn wang stuk om niet in lachen uit te barsten. Tegelijkertijd is Ruxandra eenzaam en woont ze in een vreemd land bij een nieuwe familie die haar nooit echt accepteert. Juist dat maakt haar als karakter zo lovable.’
Ook in Single Camping is de treurnis nooit ver weg: in de vorm van Sandy, een wat simpele vrouw die tijdens ongelukkige relaties steeds in elkaar werd gemept, maar hardnekkig alles van de zonnige kant blijft bekijken. Regisseur en schrijver Marije Gubbels: ‘Als Elise opkomt voel ik opluchting in het publiek: gelukkig, dit is niet alleen kunst met een grote K, dit is ook voor mij. Elise heeft het vermogen om iets uit te vergroten en er tóch een mens van vlees en bloed van te maken – misschien de reden dat de meeste mensen niet beledigd zijn als zij ze imiteert, maar juist vereerd. Op de toneelschool werd voor mijn gevoel altijd een beetje neergekeken op komedie, maar als komedieacteur moet je álles kunnen: niet alleen je publiek keihard laten lachen, maar ook zo kwetsbaar durven zijn dat het pijn doet.’
Humor en tragiek, met volledige overgave. Maakt die combinatie Elise Schaap zo geestig dat ook NRC Handelsblad lovend schrijft over Ruxandra? Na tien jaar acteren heeft ze zelf in elk geval nog steeds een voorkeur voor die mix. Schaap: ‘Humoristische personages, daar schuilt vaak iets treurigs in, dan zijn ze op hun best. Omgekeerd vind ik mensen zonder gebreken niet zo interessant, daar identificeer je je niet mee. Ik heb één keer Eva Jinek mogen persifleren: was niets aan.’ En de grote Griekse tragedies, mist ze die niet? ‘O nee. Nooit meer, alsjeblieft. Ik hoorde dat Toneelgroep Amsterdam nu een prachtige Medea speelt, maar als iets zonder lichtheid en humor wordt gebracht, zie ik daar werkelijk niet de meerwaarde van in.’
Op 30 maart begint een nieuw seizoen van ‘De TV Kantine’ bij RTL4. De theatervoorstelling Single Camping is t/m 14 juli op tournee.