Drie jaar geleden gingen de zussen Krista en Marcelle Arriëns in hun serie Sekszusjes TV het thema seks te lijf op een nieuwe positieve en kwetsbare manier. Dat was precies wat zij hadden gemist in hun eigen seksuele voorlichting, dus die geven ze nu ook. Op tv, natuurlijk.
Stel je voor: je praat met een middelbareschoolklas over hun beleving van seks. De leerlingen van 4 havo worden duidelijk ongemakkelijk. Je vraagt: ‘Waarom zijn jullie nu zo stil?’ Ze antwoorden: ‘Omdat jullie de eerste volwassenen zijn die hier met ons over praten.’
Maar hoe dan? Daarover spreken we elkaar in het kantoor van hun eindredacteur op het Mediapark. In de YouTube-serie Sekszusjes TV , die in 2019 begon bij de VPRO, praatten Marcelle en Krista in een zelfgemaakt decor tussen de borsten en piemels van purschuim precies zo open en eerlijk over seks als ze vroeger zelf graag hadden gekund. Rommelige schaamlippen, sperma slikken, feedback geven: alles kwam aan bod. Marcelle: ‘De tieners die we ermee wilden bereiken, zitten op internet. Maar we kregen ook veel reacties van dertigers en veertigers die zeiden: ‘Volgens mij ben ik niet de doelgroep, maar ik heb er zoveel aan gehad.’ ‘Die aflevering waarin jullie vertelden dat je het gewoon kunt zeggen als iets pijn doet’, zei een buurtgenoot van boven de 60, ‘heel simpel, maar dat had ik nooit zelf bedacht.’’
‘We hoopten dat er dankzij Sekszusjes TV op een meer kwetsbare manier over seks gepraat zou worden’, zegt Marcelle. ‘Maar van ouders en docenten kregen we terug: goed dat jullie dit maken, want met óns willen ze er niet over praten. Dat geloofden wij niet, maar we hebben geen kinderen en staan ook niet voor de klas. Dus toen we van de VPRO de vraag kregen of we een serie voor tv wilden maken, wisten we meteen: we gaan iets met seksuele voorlichting doen. Niet alleen over de technische kanten, maar vooral over alle emoties eromheen. Wat past eigenlijk bij mij, hoe ga ik ermee om als iets niet lekker is, hoe praat ik daarover?’ Zo ontstond Naakt voor de klas met de Sekszusjes, waarin de zussen een half jaar meekijken en lesgeven op de Christelijke Scholengemeenschap Buitenveldert in Amsterdam, maar ook praten met seksuologen en pedagogen als Rik van Lunsen en Ylanga van der Geld.
Wat vinden jullie het grootste gebrek in de huidige seksuele voorlichting?
Marcelle: ‘Er zit een soort hardheid in de manier waarop de meeste mensen over seks communiceren: zakelijk, zoals in biologieboeken, een beetje grappend of als stoere praat. En dan heb je natuurlijk nog porno, en de memes die jongeren de hele dag naar elkaar doorsturen. Dus wat je als tiener over seks meekrijgt, schept een vrij extreem en hard beeld, omdat volwassenen niet kwetsbaar over hun eigen ervaringen durven te praten. En dat kan ervoor zorgen dat je je naar die verwachtingen gaat gedragen. Iemand van de GGD vertelde dat er steeds meer meiden met anale chlamydia komen. Dat zijn meisjes van 15, die misschien uit porno halen dat je ook anale seks hoort te hebben en daaraan beginnen op een leeftijd waarvan je denkt: jeetje, áls je überhaupt al toe bent aan seks, ga dan eerst de basis rustig ontdekken.’
In de eerste aflevering van Naakt voor de klas met de Sekszusjes stellen brugklassers anoniem vragen over seks aan jullie. Iemand vraagt: wat zijn goede standjes voor de eerste keer? Dat klonk zo vergevorderd, voor iemand die nog nooit seks heeft gehad.
Marcelle: ‘Ik herinner me nog dat ik bij mijn eerste keer dacht: ik moet niet laten merken dat ik een amateur ben, het moet wel overkomen alsof ik het allemaal al kan.’ Lacht. ‘Maar waarom eigenlijk? We hebben goede gesprekken gevoerd met jongeren waarin je terug kon horen dat ze samen seks aan het ontdekken waren, en juist de onhandigheid en de kwetsbaarheid toelieten. Maar er was ook een meisje dat zei: ‘Seks is overrated. Zoenen is nog wel gezellig, maar bij seks heb je geen contact meer, hij gaat maar een beetje zijn gang.’ Pijnlijk vonden we dat. En ook herkenbaar, dat je denkt: ik zet mijn gevoel even uit. Daarom is het zo belangrijk dat we dit doen, want iedereen hoort seksplezier te hebben; niet toevallig of soms, maar altijd.’
Is het voor veel tieners niet gewoon heel ongemakkelijk om met hun ouders over seks te praten?
‘Ik denk dat veel ouders een beetje doorschieten in het verbergen van hun seksualiteit, in onze klas was er bijvoorbeeld maar één leerling van de dertig die zei: ik zie mijn ouders weleens naakt. Dan is het logisch dat je als kind uiteindelijk denkt: getver, ik wil echt niet van jou weten dat je het doet. Laat staan dat je erover wil praten. Ik snap wel dat je als ouders de deur niet openlaat terwijl je seks hebt, maar je kunt best uitgebreid met elkaar zoenen, of laten merken dat je het fijn hebt samen. Wij merkten dat veel ouders en docenten bang waren om té open te zijn. Maar van orthopedagoog Bryan van Dansik hebben we geleerd: zolang je sensitief bent voor waar de grenzen liggen bij je kind, gebeurt dat niet zo snel. Je kunt ook vragen: hoe zou jij er wél over willen praten? Wat wil je horen? Mag ik je vragen stellen? Zoiets kunnen kinderen prima aangeven. Hooguit hoor je een keer: dit hoef ik echt niet te weten. Er is natuurlijk een verschil tussen precies vertellen hoe vaak jíj het doet en wat je leuk vindt, en zeggen: ik ontdekte dat penetratie alleen lekker is als je echt opgewonden bent.’
Zoiets kun je best zeggen tegen je kind?
‘Ik vind van wel. Een van de grootste misverstanden over praten over seks is dat je hele seksuele, intieme details van jezelf moet delen. Maar juist in het delen van je levenslessen word je niet snel te expliciet, die gaan veel meer over: hoe zorg je voor jezelf? Waaraan merk je of je iets prettig vindt of niet? Toen wij in de klas over onze eerste keer vertelden, kwamen er geen woorden als ‘harde pik’ of ‘je bent nat’ in voor. De taal was niet vulgair, eerder emotiegericht: ik vond het superspannend, of: ik dacht, wat moet ik nou? Eigenlijk zoals je ook over een sollicitatiegesprek zou praten.’
Krista komt binnen. Ze is wat later omdat ze de voice-overs van de eerste aflevering moest inspreken.
Marcelle: ‘We hadden het erover wat je moet doen als je kind niet over seks wil praten.’
Krista: ‘Je moet het gewoon niet gelóven! Een van onze leerlingen vertelde over de vermijdingsstrategieën die hij gebruikte. De eerste was doen of je het niet hoort, de tweede is ze aankijken alsof je écht niet doorhebt waar ze het over hebben.’
M: ‘En de derde was gewoon zeggen: ‘Wow, wat ráár dat jij het hierover hebt’, haha. Ik denk dat je dit kunt ondervangen door als ouder eerder te beginnen met seksuele voorlichting. Ook met een 5-jarige kun je al praten over wat fijn voelt of niet.’
Hoe doe je dat?
K: ‘Een goed voorbeeld van Naomi Dessaur, expert op het gebied van kinderen en seksualiteit, is dat je kind zijn oom of tante niet wil kussen bij het afscheid. Veel ouders zeggen dan: doe toch maar, anders vinden ze het zielig voor die oom of tante. Maar dan leert je kind dus dat het normaal is om iets te doen voor een ander wat je zelf eigenlijk niet wil. In plaats daarvan kun je als ouder zeggen: wat vind je wel een leuke manier om dag te zeggen? Dan ben je al aan het oefenen met wensen en grenzen, ook dat is seksuele voorlichting.’
En als je kind groter wordt, hoe expliciet moet je dan worden in je uitleg?
M: ‘Er kan verschil zitten tussen wat kinderen vragen en wat ze echt willen weten. Of wat ze nodig hebben voor hun ontwikkeling. Dus daar mag je als volwassene best het voortouw in nemen.’
K: ‘Cognitief zijn tieners al heel erg bij de tijd. Dat merkten we ook in de klas. We legden ze een stelling voor die in onze jeugd normaal was, bijvoorbeeld: elkaar als verrassing wakker beffen of pijpen, mag dat? Toen wij opgroeiden was dat een soort Marie-Claire-achtig advies, iets wat héél leuk was om te doen in je relatie. Terwijl de klas nu verbaasd reageerde: dat kun je toch niet maken? Dan kan die andere persoon toch helemaal niet instemmen? Wij vonden het cool dat ze dat zeiden.
Maar tegelijkertijd bleek dat ze er bij meer lichaamsgerichte reacties nog niet zelf uit kwamen. Dat merkten we bijvoorbeeld toen we de bevriezingsreactie gingen oefenen. Een leerling ging de klas uit, kwam terug en dan begonnen wij allemaal te klappen. Om te oefenen hoe je daarmee omgaat en uit zo’n situatie kunt komen, hadden we van tevoren afgesproken: als je het niet leuk meer vindt, steek dan gewoon je hand omhoog, dan stoppen we met klappen. Eerst is het nog leuk, maar als het applaus niet stopt, wordt het ongemakkelijk en voelt die leerling zichzelf bevriezen, precies zoals je bij een vervelende seksuele ervaring kunt bevriezen. Toch lukte het niemand zijn hand op te steken. Maar die vaardigheid om dat te doorbreken, is niet iets waar een leerling uit zichzelf om gaat vragen.’
M: ‘Want ze zeggen: Nee joh, ik ga toch niks doen wat ik niet wil?’
Er zijn ook mensen die vinden dat niet alles besproken hoeft te worden. Seks mag best een beetje omfloerst blijven, vinden ze, iets wat je zelf moet ontdekken.
M: ‘Uit een soort zelfbeschermingsmechanisme om er niet over te hoeven praten, misschien? Of ze vinden het niet nodig omdat ze zelf altijd genoten hebben van seks, wat natuurlijk top is. Maar het kan ook dat ze zich misschien nog niet bewust zijn van hoe seks óók kan zijn. Ik heb in de eerste jaren van mijn seksleven ook gedacht: dit is seks, that’s it. Terwijl dat geen fijne seks was, en ik nu pas ontdek hoe lekker het kan zijn.’
K: ‘Van mensen die veel over seks praten, verwacht je misschien dat ze het met iedereen doen, maar bij mij is het juist een tegengestelde beweging. Ik besefte dat ik vooral bezig was met hoe het beeld rond seks en zelfseks eruit hoort te zien, maar niet met hoe dat voor mij voelt. Ik ga opnieuw beginnen, dacht ik, en pas als ik helemaal weet wanneer iets voor mij goed voelt, los van alle aangeleerde beelden en verwachtingen, wil ik weer seks hebben met een ander. Een soort reset. Ik heb een jaar celibatair leven met mezelf afgesproken, en al is dat inmiddels anderhalf jaar geleden, ik hou me er nog steeds aan. Maar ik weet nu wel, voor het eerst in mijn leven, wat ik zelf echt lekker vind.’
M: ‘Onze aanleiding om met Sekszusjes TV te beginnen, was dat we allebei wisten: we hebben seks aangeleerd op een manier die niet zo prettig is. Ik zit nu drie jaar in een relatie, en ik ben van begin af aan, geïnspireerd door alles wat ik met Krista besprak en wat we van experts hoorden, gaan onderzoeken: wat vind ik dan wél fijn? Het heeft zeker tweeënhalf jaar geduurd voor ik het gevoel had dat ik weer meer kon ontspannen en iets minder bang was om seks te hebben. Nu we deze serie maken, merk ik dat de angst weg is. En dat ik erop vertrouw: als ik seks heb met mijn man, wordt het lekker. Daardoor krijg ik ook weer zin, terwijl ik de jaren daarvoor altijd dacht dat ik gewoon niet zo’n seksueel iemand was, geen hoog libido had.’
Hoe zou je dat aan je kinderen kunnen leren?
K: ‘Je moet het alleen maar doen als het fijn is, zeiden onze ouders altijd. Maar dat hebben we nooit begrepen, want hoe weet je echt of je iets fijn vindt? Dat moet je gaan voelen. En dat moet je weer oefenen.’
M: ‘Eigenlijk net zoals de stelling van Pythagoras.’
K: ‘Op school lieten we de leerlingen bijvoorbeeld toetjes voor elkaar maken. De een moest zeggen: dit vind ik lekker, zoveel wil ik ervan, en dat niet. Dus zaten ze heel precies met vla, slagroom en spikkels toetjes voor elkaar te maken. Na afloop wilden we nauwkeurige feedback. ‘Waarom zei je dan niet dat je eigenlijk aardbeien wilde in plaats van frambozen?’, vroegen we bijvoorbeeld. ‘Omdat hij al zo zijn best doet.’ Of ze zeiden: ‘Ach, ik vind het wel prima.’ We kwamen erachter dat ze niet nóg iets van de ander wilden vragen, of hun eigen voorkeuren gingen bagatelliseren. Zulke simpele oefeningen zou je ook thuis met je kind kunnen doen. En dan de koppeling maken: wat voel je, als je iets gaat zeggen wat ongemakkelijk is? Gaat je keel een beetje dicht? Zodat je weet, als je later met je vriendje in bed ligt en je keel dichtslaat: ik ben een beetje gespannen, en dat betekent dat we de volgende stap nog niet moeten nemen. Als ik dat vroeger zelf had herkend, dat was echt een droom geweest.’
M: ‘Veel volwassenen zijn bang dat als ze met tieners over seks praten, hun kinderen dan eerder aan seks gaan beginnen, alsof ze daarmee iets bij hen wakker maken. Maar uit onderzoek blijkt dat het tegenovergestelde waar is: juist kinderen die goede seksuele voorlichting krijgen, beginnen later aan seks. Dat is ook logisch: als je meer lichaamsbewustzijn hebt, meer kennis van de verschillende voorkeuren die er bestaan en weet dat je kunt zeggen wat je wil en voelt, zorgt dat ervoor dat je op een andere manier met seks omgaat, dan wanneer je denkt dat het van jou wordt verwacht. Als je op een feestje bent, met iemand zoent en meegaat naar een afgelegen plek, denk je hopelijk niet: o, nu gaan we seks hebben, maar: ik kan zelf bedenken of ik dit wil.’
Als je kind nou écht niet wil, is het dan een idee om een vertrouwenspersoon te zoeken met wie hij of zij wel goed over seks kan praten? Een tante of een goede vriendin, met wie je afspreekt: wat er besproken wordt, blijft tussen jullie?
K: ‘Nou, ik zou dat alleen doen als er echt niets anders mogelijk is. Het klinkt toch een beetje als een excuus, en ik denk dat volwassenen vooral eerst zelf moeten leren om door dat ongemak heen te breken. Hoe mooi is het als je als kind leert dat iets misschien ongemakkelijk is, maar dat er wél over gepraat kan worden?’
Tijdens het autorijden bijvoorbeeld?
K: ‘Dat kan tijdens de afwas of tijdens het autorijden, maar probeer er ook gewoon een keer voor te gaan zitten. Veel ouders gaan vervolgens lachen of draaien eromheen, maar probeer zo eerlijk en kalm mogelijk te zijn. Om dat te bereiken, is onze tip: ga er eerst met andere volwassenen over praten. Zeg bijvoorbeeld tegen een vriendin: ik wil met mijn kind over seks praten, mag ik op je oefenen? Ik weet zeker dat je vriendschap er nog van verbetert ook.’
M: ‘Sekszusjes TV namen we op in ons eigen veilige studiootje, met alleen Marcel van der Velde erbij, onze regisseur die we al heel lang kennen. Dus dan in één keer voor een groep tieners over seks gaan praten, dat vond ik spannend, maar wat ik wel heb geleerd: het wordt makkelijker om je ongemakkelijk te voelen. Daar gaat het denk ik over. Een beetje schaamte blijft altijd, maar ik schrik er niet meer van.’