Echt mooi is niet lelijk

Mogen we eigenlijk nog wel onaantrekkelijk zijn?

De beeldschone mevrouw Feng uit Noord-China werd wereldnieuws. Niet toen ze nog getrouwd was met meneer Feng, maar wel toen het stel in 2013 kinderen kreeg: alle drie ‘extreem lelijk’, volgens de vader. Hoe kon dat, terwijl zijn vrouw zo prachtig was? Ze had hem bedrogen, dat moest wel, maar uit een dna-test bleek dat hij wel degelijk de echte vader was. Toen pas vertelde zijn vrouw de waarheid: vóór ze elkaar ontmoetten, had ze voor 100 duizend dollar aan plastische chirurgie ondergaan om eruit te zien als de vrouw waarop hij verliefd was geworden. Dus klaagde Jian Feng zijn vrouw voor 120 duizend dollar aan: ze had de boel immers bedrogen door hem te laten denken dat ze mooi was.

Iets anders overkwam de Braziliaanse documentairemaakster Claudia Lisboa. Als ze na vier jaar afwezigheid haar familie in Brazilië terugziet, duurt het wel 30 seconden voor ze die zwaaiende vrouw op het vliegveld herkent – het blijkt haar moeder te zijn, die een liposuctie, borstvergroting en talloze facelifts heeft ondergaan. Ze is niet de enige: Lisboa’s complete familie, van haar vader tot haar tantes, heeft zich laten opereren door broer Sergio, die plastisch chirurg is. Zelfs het babynichtje is al een nose job beloofd. Haar verbouwde familieleden begrijpen maar niet waarom Lisboa zelf niet onder het mes wil, want, zo verklaren ze in haar documentaire Beauty Refugee: als ze mooier zou zijn, zou ze vast niet zoveel last hebben van depressies.

Hoe absurd deze verhalen ook zijn, ze laten zien hoeveel belang we hechten aan schoonheid. Onderzoeken tonen aan dat mooie mensen eerder worden aangenomen en meer verdienen en ze krijgen allerlei goede eigenschappen toegedicht, louter op basis van hun uiterlijk. Zelfs baby’s kiezen in tests telkens weer voor het plaatje met het meest symmetrische, en dus mooie, gezicht.

Maar wat dan als je géén perfecte maten hebt? Wat als je gezicht verre van symmetrisch is? Mogen we in deze tijd nog wel lelijk zijn?

Schermafbeelding 2015-06-19 om 13.03.04

Rebekka Reinhard

En waarom verbinden we schoonheid aan geluk? Precies daarover schreef de Duitse filosofe Rebekka Reinhard (43) het boek Mooi!. Reinhard werkt als filosofisch consulent en psychotherapeut en heeft inmiddels vier filosofische zelfhulpboeken op haar naam staan. In Mooi! laat ze aan de hand van de Griekse filosofen zien dat de magische combinatie schoonheid en geluk niet nieuw is; de Grieken hadden zelfs een term voor ‘het verenigde ideaal van goedheid, schoonheid en waarheid’, kalokagathia.

Drieduizend jaar later is dat nog steeds actueel, betoogt Reinhard, met dit verschil dat schoonheid niet langer wordt gezien als een gegeven – je hebt het of je hebt het niet – maar als een prestatie. ‘Als je niet bereid bent voor je schoonheid een prestatie te leveren of op te eisen, berust je erin lelijk te blijven. Sterker nog, als je weigert aan je schoonheid te werken, je haar te kleuren en je overtollige pondjes weg te trainen, gedraag je je immoreel, want je laat daarmee de kans schieten je ware, goede en eigenlijke ‘ik’ tevoorschijn te toveren. Je laat die ‘ik’ als het ware onder een vetlaag verzuren.’

Als klassiek filosoof fulmineert Reinhard in haar boek dan ook tegen die moderne, verplicht maakbare schoonheid. Een strak, rimpelloos gelaat ís helemaal niet mooi, zegt ze, ware schoonheid zit in gratie, elegantie en charisma, en wat je gelezen hebt, maakt je veel interessanter dan wat je aan hebt. In plaats van lijnen, verven en verbouwen, kun je je beter laven aan kunst en literatuur, adviseert ze, om zo mooi van binnen te worden. Dat is ook nog eens constructiever dan te streven naar oppervlakkige schoonheid, die zo bedroevend kortstondig is.

Ze vertelt in haar boek hoe Hollywoodster Marlene Dietrich, ooit een van de mooiste vrouwen ter wereld, haar laatste twaalf levensjaren doorbracht: eenzaam opgesloten in haar Parijse appartement, in haar bed verborgen voor de buitenwereld, slechts omgeven door kranten, tijdschriften, pillen, alcohol en haar telefoon. Waar ze niet bij kon, pakte ze met een grijparm. Niemand mocht haar meer zien, nu haar schoonheid tanende was. ‘En dat allemaal omdat ze ooit mooi was.’ Daarom gaat Reinhard in haar boek flink tekeer tegen voormalig topmodel en presentatrice Heidi Klum: ‘Ze laat ons geloven dat haar soort oppervlakkige schoonheid het hoogst haalbare is, dat zij boven het leven staat, boven ouder worden, boven dood gaan. En dat wij stervelingen dat ook kunnen bereiken, als we maar hard genoeg werken. Een leugen!’

Maar als de filosofe in Nederland is ter gelegenheid van haar nieuwe boek, gebeurt er iets vreemds: in de hotelkamer geeft een knappe vrouw met lang, platinablond haar en grote, mascarazwarte hertenogen me een frêle handje. Hè? Ze is een exacte kopie van de door haar zo gehate Heidi Klum! Maar nee, dit is iets heel anders, vertelt Reinhard, dit is jezelf mooi maken voor de lol van het mooimaken: ‘I looove gestalten!’ Ze ziet zichzelf als een blanco doek, zegt ze, waarvan ze iedere dag met make-up en kleding weer wat moois maakt. ‘Ik denk dat ieder mens naar schoonheid zoekt’, vertelt ze. ‘Toen ik als psychotherapeut in een kliniek voor zwaar depressieve mensen werkte, waar iedereen treurig en grauw was en niemand zichzelf meer verzorgde, viel het me op dat ál die patiënten te midden van de ellende toch iets moois op hun kamer hadden, of het nu een bloem of een kindertekening was. Schoonheid is gewoon een natuurlijke behoefte van de mens om orde te scheppen in de chaos. We putten er hoop uit, beauty is in our dna.’ En daarbij moeten we dus niet te veel nadruk leggen op uiterlijke schoonheid, vindt Reinhard, maar let op: ook weer niet te weinig. ‘Maak er het beste van. Als je eigen verschijning je koud laat, straal je uit dat het hele leven je niet kan schelen.’

Schermafbeelding 2015-06-19 om 13.12.06

Je best doen

Lelijkheid maakt somber, dus. Of zit er meer achter? Sylvia Holla (28), UvA-promovendus en onderzoeker van schoonheidsidealen, denkt van wel. ‘We kunnen het onszelf steeds minder veroorloven onaantrekkelijk te zijn. Schoonheid is altijd belangrijk geweest, maar het weegt steeds zwaarder in de manier waarop we elkaar en onszelf definiëren. Sociologen noemen dat ‘de esthetisering van het dagelijks leven.’ Bovendien wordt uiterlijk op de werkvloer belangrijker, vertelt Holla. In een economie die steeds meer is gericht op dienstverlening, worden werknemers niet alleen geselecteerd op basis van hun capaciteiten, maar moet ook hun uiterlijk en uitstraling passen bij het bedrijf. ‘We zijn allemaal een stuk zichtbaarder geworden: van baliemedewerker tot hoogleraar, je uiterlijk draagt bij aan het succes van het bedrijf waarvoor je werkt.’ Daarbij gaat het volgens Holla in de meeste beroepen niet om de strakste kaaklijn of de juiste heupbreedte, maar om een verzorgd uiterlijk. ‘Maar wat als verzorgd wordt gezien, verschilt natuurlijk: voor de ene manager is het goed genoeg als je met gekamde haren en een schoon overhemd op je werk aankomt, maar een ander zal jouw overgewicht misschien zien als een gevolg van slechte verzorging en je daarom minder op waarde schatten.’ Uiterlijke verzorging is met andere woorden bijna te vergelijken met sociale vaardigheden: je kunt gewoon niet meer zonder.

Schermafbeelding 2015-06-19 om 13.01.41

Yolanthe Sneijder-Cabau 

Naar de sportschool dus, tanden bleken, tuniek uit en mantelpakje aan. Alles voor de beste versie van jezelf. Maar wat als we té hard ons best doen? Wat er dan gebeurt, zagen we toen de 45-jarige actrice Renee Zellweger afgelopen jaar onherkenbaar op de rode loper verscheen; ze had niet iets aan haar gezicht laten doen, nee, ze had een compleet nieuw gezicht, alsof er een andere vrouw over de rode loper liep. Nogal vervreemdend. Ze kreeg dan ook ladingen kritiek van over de hele wereld. Ook in Nederland zagen we een uitvoering van de Metamorphosen, toen Yolanthe Sneijder-Cabau afgelopen december te gast was bij RTL Late Night. De doorgaans bloedmooie voetbalvrouw-sieradenontwerpster had ineens een opgezet gezicht en opvallend dikke lippen. Hoewel ze zelf ontkende dat ze iets aan haar uiterlijk had veranderd, viel half Nederland over haar: ‘Wat een mislukte make-over’, ‘Wat is er trouwens met Yolanthe d’r hoofd gebeurd? Nu is Wes z’n tattoo totaal onrealistisch. Gemeen hoor’. De roddel ging dat ze fillers had geïnjecteerd, maar andere BN’ers namen het juist voor Yolanthe op en beweerden dat alles natuurlijk was. Hoe het afliep? Yolanthe zweeg, en RTL Late Night paste de slechte belichting van de show aan; want dáár was het allemaal door gekomen.

Ware schoonheid

De vraag is: waarom geeft Yolanthe niet gewoon toe dat ze weleens een klein beetje aan haar uiterlijk sleutelt? Verschillende cosmetisch artsen bevestigen dat ze het al jaren doet. Het enige verschil is dat het tijdens de bewuste talkshow misschien wat zichtbaarder was dan anders.

En dat, legt onderzoeker Sylvia Holla uit, is precies het lastige van onze ideeën over een mooi uiterlijk: ‘De beste schoonheid is ware schoonheid. Of een schoonheid die op zijn minst authentiek óverkomt.’ Met andere woorden: je moet dus mooi zijn van jezelf. Want al zijn je looks nog zo prachtig, als je er zichtbaar moeite voor hebt gedaan, wordt het toch een beetje tweederangsschoonheid (zie de ex-mevrouw Feng uit Noord-China). Daarom, vertelt Holla, ‘zeggen vrouwen dus niet dat ze slank zijn dankzij het lijnen, maar dankzij hun natuurlijke bouw.’ Daarom kopen we ook dure make-up die niemand vervolgens mag zien zitten en dáárom zit er ook een slot op de badkamerdeur. Het is als de slagzin van cosmeticagigant Maybelline: als je niet mooi geboren bent, moet je maar doen alsof. En we hopen dat niet alleen onze omgeving in die natuurlijke schoonheid gaat geloven, maar ook wijzelf.

Dat verklaart ook waarom het optreden van Yolanthe zoveel consternatie veroorzaakte. Onbedoeld heeft zij de schoonheidsmythe doorbroken, door op een onnatuurlijke – lees: zichtbare – manier aan zichzelf te sleutelen. Daardoor reageren we verontwaardigd als een kleuterklasje dat net heeft gehoord dat Sinterklaas niet bestaat. Hallo zeg, dát was niet de afspraak! Als dat al geen ware schoonheid was, waar moeten we dan nog in geloven? Dus laten we ons voormalige rolmodel keihard vallen, om zelf in een rare spagaat te belanden: nee, we mogen niet meer authentiek lelijk zijn. Maar gekunsteld mooi zijn, dat is zo mogelijk nóg erger.

Schermafbeelding 2015-06-19 om 13.12.21

 

Illustraties: Monique Bröring